Ikan tenggiri India, juga dikenali sebagai ikan kembung, adalah salah satu ikan yang paling digemari rakyat Malaysia.
Ikan tegap berbentuk torpedo itu begitu popular sehingga mendapat jolokan ikan rakyat, yang bermaksud “ikan rakyat.” Di pasar basah biasa, tenggiri India dijual dengan cepat tetapi krisis iklim mungkin menyukarkan untuk mendapatkan ikan licin ini.
Ikan dan krisis iklim berada dalam tango yang berterusan sebab dan akibat. Para saintis mengatakan bahawa kesan perubahan iklim – suhu yang melampau, tahap karbon dioksida yang lebih tinggi, pengasidan lautan, kenaikan paras laut – menjejaskan kualiti dan kuantiti bekalan makanan kita.
Satu kajian baru-baru ini yang diterbitkan dalam jurnal sains Global Change Biology pada bulan April mendapati bahawa 45 peratus daripada stok ikan dunia dijangka beralih daripada habitat biasa mereka dan tersasar daripada laluan penghijrahan biasa mereka menjelang 2100 kerana perubahan iklim.
Kajian yang sama mendapati bahawa 82 peratus daripada zon ekonomi eksklusif (EEZ) – kawasan dalam 370 kilometer dari pantai negara di mana ia mempunyai hak menangkap ikan eksklusif – perairan akan mengalami sekurang-kurangnya satu stok beralih.
Ini bukan isu yang jauh yang boleh dibincangkan selama beberapa dekad lagi. Malah ia sudah pun berlaku di perairan Malaysia.
Ikan tidak mengenal sempadan
Pakar perikanan dan oseanografi Dr Yeny Nadira Kamaruzzaman dan rakan-rakannya meramalkan dalam kajian 2021 yang diterbitkan dalam Sains Malaysiana bahawa keadaan cuaca yang turun naik boleh menyebabkan tenggiri India bergerak melepasi sempadan ZEE.
Apakah yang mendorong ikan tenggiri India dari tempat berenang biasa mereka? Para saintis mengatakan peningkatan suhu laut adalah puncanya.
Ikan tenggiri India biasanya ditemui di perairan pantai terbuka dan paling baik hidup subur dalam suhu antara 29°C hingga 32°C.
Apabila lautan semakin panas, ikan bergerak. Ikan tidak mengenal sempadan dan bergerak melangkaui perairan antarabangsa sesuka hati. Di mana sahaja keadaan laut yang baik, ikan pergi.
“Suhu permukaan laut adalah salah satu parameter alam sekitar penting yang membantu menentukan hubungan antara keadaan oseanografi dengan taburan ikan,” kata Dr Yeny.
Dia menjelaskan bahawa organisma marin yang berbeza mempunyai tahap toleransi yang berbeza untuk suhu. Perbezaan suhu 1°C boleh menghalau beberapa ikan dari kawasan di mana ia biasanya ditemui.
“Kebanyakan ikan laut tropika mempunyai julat latitud yang luas yang mampu memanjangkan lagi kecerunan suhu sehingga 3 hingga 4°C. Oleh itu, adalah penting untuk memahami hubungan antara pengedaran ikan dengan persekitarannya bagi mengenal pasti habitat yang sesuai untuk pengurusan stok perikanan,” kata Dr Yeny.
Ahli biologi marin menyatakan bahawa perubahan iklim telah menjejaskan suhu permukaan laut, tahap pH dalam air dan juga hujan dan corak angin.
Perubahan ini, seterusnya, telah menyebabkan tindak balas melata dalam cara organisma hidup dan berinteraksi dengan habitat mereka.
Akhirnya, kesan ini akan dirasai oleh industri perikanan.
“Perubahan iklim akan menyebabkan peningkatan suhu permukaan laut dan ia akan menjejaskan taburan serta kelimpahan populasi ikan. Kesan paling ketara peningkatan suhu terhadap populasi ikan ialah perubahan dalam corak pengedarannya,” katanya.
Lebih sedikit ikan boleh menjejaskan makanan, keselamatan serantau
Untuk sesuatu yang menjana separuh daripada oksigen yang kita perlukan dan yang menyerap 25 peratus daripada semua pelepasan karbon dioksida, lautan menanggung beban kesan iklim.
“Kita tahu bahawa disebabkan aktiviti antropogenik, banyak pelepasan gas rumah hijau (GHG) yang memerangkap haba dilepaskan ke atmosfera. Ini memanaskan Bumi kita,” kata Dr Renard Siew, pakar perubahan iklim.
“Kira-kira satu peratus daripada semua haba yang terperangkap telah kekal di atmosfera, tetapi ia mempunyai kesan yang besar sejak dua abad yang lalu,” katanya.
Lautan adalah sinki karbon terbesar di Bumi. Ini bermakna bahawa sebarang haba berlebihan yang terperangkap oleh GHG diserap oleh laut — membuktikan dirinya sebagai penampan penting terhadap kesan krisis iklim.
Hari ini, lautan telah menyerap banyak haba yang dikeluarkan. “Sejak awal 1970-an, lautan telah menyerap 90 peratus daripada semua haba berlebihan yang terperangkap oleh GHG,” kata Dr Siew.
Kajian Dr Yeny mendapati bahawa semasa musim tengkujuh timur laut dari bulan Disember hingga Mac pada 2018, peningkatan suhu permukaan laut sebanyak 1.8°C sebenarnya meningkatkan potensi penangkapan ikan tenggiri India. Perkara yang sama berlaku apabila suhu meningkat kepada 2.6°C.
Tetapi apabila suhu meningkat sebanyak 3.3°C, kawasan memancing yang berpotensi untuk perenang pantas berkurangan.
Sebaliknya, pada bulan April hingga November, populasi tenggiri India berkurangan tidak kira berapa banyak suhu meningkat.
“Ini kerana tenggiri India adalah spesies migrasi, jadi ia mempunyai kapasiti untuk menyesuaikan diri dengan cepat kepada perubahan persekitaran,” kata Dr Yeny.
“[Ikan tenggiri India] diramalkan berkembang maju seiring dengan perubahan iklim walaupun ia mempunyai kecenderungan untuk mengubah corak migrasinya mengikut kawasan pemakanan dan pemijahan,” katanya.
Nelayan tempatan sebelum ini melaporkan anggaran penurunan sehingga 70 peratus dalam penampakan ikan, terutama di perairan utara Malaysia Barat.
Walaupun para nelayan mengaitkan pukat mereka yang lebih kosong dengan penangkapan ikan yang berlebihan, ia ditambah pula dengan kesan perubahan iklim yang menghalang mereka daripada menangkap ikan yang banyak.
Selain itu, kekurangan ikan juga telah menaikkan harga di pasaran tempatan. Menurut mereka, ikan tenggiri yang sebelum ini dijual pada harga RM3 hingga RM4 bagi sekilogram kini berharga RM12 hingga RM14.
Ketika populasi tenggiri India yang ditemui di perairan Malaysia semakin berkurangan, Dr Yeny memberi amaran bahawa perubahan stok ikan boleh membawa kepada pertikaian lanjut di ZEE.
“Di bawah senario perubahan iklim, Malaysia mungkin menghadapi bekalan perikanan yang tidak stabil dan ketidakamanan makanan,” kata saintis itu, yang juga pensyarah di Fakulti Perikanan dan Sains Makanan di Universiti Malaysia Terengganu.
Masalah ‘semua-masyarakat’
Dr Yeny berkata bahawa stok ikan berada di bawah ancaman daripada perubahan iklim yang tidak dapat dielakkan, yang kesannya hanya boleh dikurangkan.
“Kita tidak boleh menghalang perubahan iklim daripada berlaku. Tetapi apa yang boleh kita lakukan ialah membantu memperlahankannya,” katanya.
Menangani krisis iklim adalah salah satu cabaran terbesar hari ini. Ia adalah satu tugas yang memerlukan semua tangan di atas dek, tetapi saintis tetap berharap bahawa kesan iklim dapat dikurangkan.
“Pengawal selia boleh memainkan peranan dalam memperjuangkan dasar yang lebih mesra alam seperti memperkenalkan cukai karbon atau menggubal akta perubahan iklim yang mewajibkan tindakan segera untuk menangani kesan krisis ini,” kata Dr Siew.
“Untuk menangani perubahan iklim, kita memerlukan pendekatan keseluruhan kerajaan, semua masyarakat,” katanya.
Menyimpan “ikan rakyat” di piring rakyat Malaysia, ternyata, memerlukan bantuan semua rakyat.
Artikel ini disokong oleh Earth Journalism Network (EJN) dan Climate Tracker.
